Brug Zuid

 

Het gemeentebestuur onder leiding van burgemeester Edo Bergsma (toen ook voorzitter van de ANWB) besluit in 1907 om voor de ontsluiting een singelring om de stad aan te leggen. Dat is voor die tijd zeer vooruitstrevend. Er wordt ver vooruit gedacht. Enschede is in die tijd een relatief kleine textielstad van 19.000 inwoners en er rijden nog maar weinig auto’s rond. De singelring word niet over bestaande straten aangelegd en zal het emplacement Zuid ter hoogte van het midden van de opstel- en rangeersporen moeten kruisen.  Omdat op die plaats geen spoorwegovergang ligt en er meerdere rangeersporen gekruist moeten worden, kiest B&W om een veilige doorstroming van het wegverkeer te garanderen voor een brug. 

De firma Lübecker Elender Werke uit Lübeck krijg de bouwopdracht. Het word een stalen boogbrug, samengesteld uit dikke platen, hoekprofielen en klinknagels. Een geklonken constructie, geen laswerk, die in delen per spoor wordt aangevoerd.

Het wordt een indrukwekkende 55 meter lange overspanning, die op 31 mei 1931 in gebruik is genomen. De opritten naar de brug zijn een tussen betonnen wanden aangebracht zandtalud. De beide bruggenhoofden zijn geheel uit beton. Er zijn in het stadsarchief van Enschede diverse foto’s te vinden van die bouw waarop is te zien dat veel ingewikkeld gevormd betonijzer wordt gebruikt.

Het wegdek bestond uit zogeheten koperslakkeien, mooie gladde vierkante zwarte keien. De brug zelf had een geteerd houten rijvloer, geen keien, maar van kopshouten blokken, waarschijnlijk geïmpregneerd met carboleum en waarover een teerlaag met steenslag zat.

De brug heeft overigens maar kort dienst gedaan. Als op 1 april 1945 de geallieerde troepen de Duitse Wehrmacht ook in Enschede dwingen zich terug te trekkende blazen de laatste militairen de brug op. Met een geweldige doffe dreun, die boer Jan ter Heegde in de Broekheurne zelfs kan horen dondert het gevaarte naar beneden, boven op een rijtuig dat daardoor helemaal versplintert. Op dat moment rijdt er net een auto overheen. De betrokken automobilist, een schoolmeester, heeft de aanslag gelukkig zonder letsel overleefd.

Na de bevrijding is de houten vloer van de brug een welkome aanvulling op de schaarste aan kolen. De houten blokken worden gretig losgewrikt, want “het spul brandt als een lier” door de teer en carboleum.

 

Herstel van de brug is niet meer mogelijk en een jaar later (1946) wordt hij dan ook gesloopt. Onder anderen de heren Veldhuis en Kruidhof van constructiebedrijf Thole moeten met de klus klaren.

Jan Kruidhof is al jaren in dienst van Thole en een ervaren bruggenbouwer. Hij heeft veel in Afrika gewerkt, o.a. in Dakar. Veldhuis komt van smederij Lippinkhof, die na de oorlog wegens zuivering is gesloten. Bij de sloop worden alle klinknagels met een snijbranden onthoofd en verwijderd. Een zorgvuldig werkje, want het vrijkomend materiaal moet opnieuw gebruikt worden. Helaas is niet bekend waar. Bij de sloop doet zich ook nog een “gelukkig” ongeval voor. Op het moment dat het brugdeel, waar Veldhuis (op de foto rechts) naast staat, aan de kraan hangt om op een spoorlorrie getakeld te worden, begeeft de kraanmast het. De kraan en de last komen naar beneden en belanden met een klap precies boven op de lorrie. Gelukkig was dat voor het brugdeel ook de bedoeling. Enkele delen van de brug hebben nog enige tijd onder aan de brughoofden gelegen.

Na de sloop worden de singels onder aan de opritten tijdelijk afgezet en de trappen geblokkeerd. Maar dat belette de omwonende jeugd niet om regelmatig naar boven te klimmen en met hun benen hangend over de rand van het bruggenhoofd van de voorbij rijdende stoomtreinen te genieten. Dat is overigens niet zonder gevaar en de ouders proberen dan ook van alles om het te voorkomen, maar niets helpt. Ze zitten er regelmatig.

Het spoorwegverkeer is na de bevrijding in eerste instantie weliswaar gestaakt, maar op 18 oktober 1948 wordt het goederenvervoer naar Duitsland hervat. Op die dag bereikt stoomloc 52 van de Bentheimer Eisenbahn met 41 kolenbakken Enschede Zuid. De lading, afkomstig uit het Ruhrgebied, is bestemd voor de gasfabriek.

 

Zeepkisten

Om de singelstructuur in ere te herstellen en de Gertfert- met de Varviksingel weer aaneen te sluiten was een nieuwe overspanning nodig. In 1952 begint de bouw van een nieuwe brug. Een betonnen exemplaar van een bijzonder harde kwaliteit met extreem veel betonijzer. Deze wapening word ter plekke en met mankracht in de juist vorm gebogen. De betonstort gaat dag en nacht door. Heel opmerkelijk wordt handig gebruik gemaakt van de transportbanden die de omliggende kolenboeren in die tijd hebben aangeschaft. Dat levert hen aardig wat geld op. Wendrich heeft er zeker een transportband aan overgehouden.

Bij de opening op 5 mei 1959 krijgt deze 45 meter lange brug Zuid een nieuwe naam, Wethouder Nijkampbrug. De brug zorgt voor een enorme verbetering van de verbinding tussen de naastgelegen wijken. Velen zullen zich de op- en afrit herinneren, die ze moeten nemen als ze naar het nieuwe zwembad Het Diekman fietsen. Ook de op de jeugd heeft de brug een grote aantrekkingskracht. Met vriendjes zijn ze vaak bij de Getfertsingelbrug te vinden. Met die vele spoorlijnen die er onder door liepen om er goederen af te leveren is het een spannend gebied. Ze zoeken er vuursteentjes tussen de rails.

Maar ook deze brug is een niet al te lang leven beschoren. Als er na de ruiming van de rails in 1974 plannen worden gemaakt om over het voormalige tracé een invalsweg aan te leggen blijken de opritten uit 1930 door verzakking in erg slechte staat te zijn. Uiteindelijk wordt besloten op de plek van de brug een kruising aan te leggen. De brug wordt in 1999 gesloopt. Het is nog een hele klus want de brug heeft een weerbarstig goeie kwaliteit. De betonkwaliteit is goed te zien aan de kleur. Brokken afkomstig van de opritten en bruggenhoofden zijn lichtgrijs, die van de overspanning blauwgrijs.

Het enige dat nog aan die brug herinnert is een betonnen kunstwerk dat er ooit opstond. Het heeft de naam Herrijzing en laat een neergestorte en opstijgende vogel zien, de verwoesting en opbouw van de brug symboliserend. Het kunstwerk, gemaakt door de bekende Enschedese kunstenares Marie van Eyl-Eitink bevindt zich anno 2012 vlak bij de kruising Zuiderval/Getfertsingel waar deze brug eens lag.

Op het westelijke bruggehoofd...

het zuiderspoor    enschede

10

...was een houten verhoging gebouwd  voor de start van de zeepkistenrace.

Deelnemers aan de zeepkistenrace kregen een rijbewijs, een startnummer en een eremedaille.

Als sluitstuk van de Enschede Singelring werd een brug over het emplacement Enschede-Zuid aangelgegd.

Vlak voor de bevrijding van Enschede lieten de terugtrekkende Duitse troepen de brug springen

1964

1952

deelnemer nr 1, Albert Kroeze

Bouw Weth. Nijkampbrug

laatste update: 29 oktober 2023

Kolenbuit

 

De tekorten door de brandstofschaarste in de 2eWO proberen mensen op allerlei manieren aan te vullen. Zelfs kinderen werden er op uitgestuurd. Als 8 jarige gaat Christine Schoonderwoert (later Krom) ’s avonds met haar broer Jan (12) op Zuid op kolenjacht. Jan ziet een trein staan met een tender vol kolen. Hij klimt voorzichtig op de locomotief en gooit een brok vetkool naar beneden. Christine pakt die in hun bolderkar. Ze merken niet dat de trein gereed staat om de volgende dag naar Duitsland te vertrekken en bewaakt wordt. Plotseling staat er een Duitse militair voor hen. Stijf van de schrik kijken ze hem aan. De man zegt echter niets. Als hij ziet waar de twee mee bezig zijn, draait hij zich om en loopt weg. Jan gooit nog snel een paar brokken naar beneden. Even later komt de soldaat echter terug, bekijkt de buit en met een goedkeurend knikje, wijst met z’n vinger dat ze weg moeten wezen en loopt weer weg. Jan werpt nog gauw een paar brokken naar beneden en daarna lopen de twee zwart geblakerd, maar zonder problemen gauw naar huis.

Historie