gebouwen

Gebouwen

Voor een historisch modelspoorbaan als het Zuiderspoor is historisch treinmaterieel wel in de handel verkrijgbaar. Voor de gebouwen ligt dat anders. Faller, Busch of andere fabrikanten hebben wel historische gebouwen in hun collectie, maar niet de specifieke gebouwen van de bedrijven die langs het emplacement in Enschede Zuid of Broekheurne stonden. Dat moest dus zelfbouw worden.

Het zelf bouwen van schaalmodellen bestaat al eeuwen en van oude poppenhuizen en diorama’s zijn in veel musea prachtige voorbeelden te zien. Museum De Lakenhal in Leiden bezit bijvoorbeeld een kostbare collectie kijkkastjes die vader en zoon Cornelis Bavelaar rond 1900 maakten van hout en been, waaronder ook historische gebouwen.

Afb

Voor maquettebouw bestaat geen echte opleiding. Als je bouwkunde studeert, bijvoorbeeld in Delft of Groningen, krijg je wel wat lessen in het maken van modellen, maar geen onderricht in de techniek. Wel kun je veel leren van architecten en maquettebouwers, vooral over materialen, lijmsoorten en gereedschappen. Er is wel een verschil. Maquettes van architecten hoeven slechts een indruk te geven hoe de realiteit er uit gaat zien, terwijl een model voor de historische modelbaan zoveel mogelijk de werkelijke realiteit moet uitbeelden. Dat laatste kost veel meer tijd dan een architect of maquettebouwer heeft.

Na veel experimenteren heb ik een eigen methode uitgewerkt.

Wat heb je daar voor nodig?

Gereedschap

1. PC en inktjetprinter

2. meshouder met afbreekmesjes (bijv. Stanley 10-096)

3. stalen liniaal

4. zachte rubberen (ininkt)roller

5. (puntige) pincet

Materiaal

1. dubbelzijdig gestreken karton 2 mm

2. overheadfolie voor inktjetprinter

3. houtlijm, Topspeed, van Bison

4. papierlijm, (bijv. Prittstift)

5. lijm, Contacta Professional, van Revell

6. acryllijm

Bouwprocedure

1. snijtekening maken

2. gevels uit karton snijden en ramen en deuren uitsnijden

3. steentjespapier maken en aanbrengen

4. vensterbanken en raampartijen inbouwen

5. deuren maken en inbouwen

6. gevels vastlijmen en vloeren aanbrengen

7. dak aanbrengen

8. afwerking

1. Snijtekening maken

Een gebouw bestaat in feite uit vier losse gevels. Deze gevels snij ik uit dubbelzijdig gestreken karton van ca. 2 mm dik, het basismateriaal voor het hele gebouw. Om de gevel precies op maat uit het karton te kunnen snijden maak ik eerst snijdtekeningen, van elke gevel één. Die tekeningen maak ik aan de hand van originele tekeningen die bij de bouwvergunningaanvraag horen en waar de gemeentearchieven vaak nog over beschikken. Zijn er geen bouwtekeningen, dan behelp ik me met oude foto’s. Wel is dan een kadastertekening handig voor de juiste maat van de plattegrond. Kadastertekening zijn in principe van alle gebouwen nog verkrijgbaar bij het Kadaster van elke provincie. Samen met de foto kun je dan de juiste breedtes en hoogtes van het gebouw bepalen.

De snijdtekeningen maak ik met een computerprogramma. Ik gebruik Microsoft Publisher omdat ik met dat programma voor mijn vroegere bedrijf veel bouwtekeningen voor tankstations maakte, maar bijvoorbeeld Adobe illustrator is tegenwoordig wat meer bekend. Alleen de lijnen die gesneden moeten worden zijn nodig, zoals ramen, deuren en de omtrek van de gevel.

2. Gevels uit karton snijden, ramen en deuren uitsnijden

Die snijdtekening plak ik op het karton. Wel met heel weinig lijm, bijvoorbeeld Pritt, want de tekening moet er weer af kunnen. Op de lijnen snij ik met een scherp mesje en langs een stalen liniaal de gevel, ramen en deuren uit.

3. Steentjespapier aanbrengen

Om de stenen van het gebouw zo natuurgetrouw na te bootsen ben ik experimenten begonnen met Microsft-Publisher. Ik wilde papier maken waarmee ik de gevels kon beplakken. Het aantal lagen stenen van een muur in HO is ongeveer 13 lagen per cm, oftewel 50 stenen per cm². Daar moesten ook nog diverse kleurschakeringen in en als je er dan een A4tje van wilde maken, werd het bestand te groot voor het eenvoudige tekenprogramma. Dat was dus geen optie.

Nu fotografeer ik de bestaande of een vergelijkbare muur met een digitale camera en bewerk die in de computer met Adobe-Photshop. Denk aan het opheffen van het perspectief, maar ook aan het aanpassen van contrast en helderheid. Die methode is een veel betere oplossing. Het bestand heeft een aanvaardbare grootte en, wat veel belangrijker is, de kleurschakeringen zijn 100% realistisch, inclusief de reliëfwerking van de voegen! Daarna dupliceer ik de stenen tot ik een A4 vol heb, in ieder geval voldoende voor het betreffende gebouw. Ik print het uit op gewoon 80 grams papier, maar wel met een inktjetprinter, want een laserprinter geeft een glanzend effect, wat niet realistisch is. Er zijn ook nadelen aan deze inktjet-print: het verdraagt geen water en geen zonlicht.

Dit steentjespapier plak je op de uitgesneden gevel. Dat doe ik met houtlijm. Dat is makkelijk te verwerken en heeft voor dit werk op de lange duur een betere hechting dan andere lijmsoorten. Ik strijk niet het papier in, maar het karton. Dan heb je minder krimp. Druk het papier vast met de roller. Daarna snij ik de ramen aan de achterzijde open. Aan de staande zijkant van de ramen laat ik iets papier staan, zodat ik dat naar binnen kan vouwen en zo ook de kopse kant van het karton naast het raamkozijn van steentjespapier kan voorzien. Zo maak ik alle gevels klaar.

4. Vensterbanken en raampartijen aanbrengen

Nu zijn de ramen aan de beurt. Daar is stripstyreen voor nodig. Stripstyreen wordt onder andere gemaakt door Evergreen USA en is in allerlei maten verkrijgbaar in de modelbouwwinkel. Stripstyreen lijm ik met Contacta Professional van Revell.

Als je de originele maten van kozijn, raam, deur, enz. kunt opmeten, ook de diktes van het materiaal, en deze naar de schaal H0 omrekent krijg je het mooiste resultaat. Maar je kunt ook uitgaan standaard maten; kozijn 0,75 x 1 mm, venster of raam 0,5 x 0,5 mm. Evergreen wordt geleverd in een witte kleur. Dat is voor de meeste kozijnen gangbaar, maar als je een andere kleur nodig hebt moet je de strips eerst schilderen. Om oplossen van deze verf bij het lijmen te voorkomen gebruik ik verf op waterbasis. Schilder slechts die kanten die in het zicht zitten en niet de kanten die je moet lijmen. Ik schilder de strips altijd aan alle kanten en verwijder de verf met een scherp mesje van de kant die ik moet lijmen.

Laat de verf drogen en begin ondertussen met het aanbrengen van het “glas”. Het beste resultaat krijg ik door overheadfolie voor inktjetprinters te gebruiken. Deze heeft een ruwe kant die beter hecht voor de lijm. Zorg dat die aan de buitenkant zit. Knip de stukjes die iets groter dan het raam. De oversteek gebruik je als plakrand voor de houtlijm. Plak de raamopening aan de binnenzijde van gevel dicht.

Als het raam een vensterbank heeft (vaak bij oude gebouwen), neem dan stripstyreen met een breedte van de dikte van het karton (2 mm) plus de oversteek (ca 1 mm). Schilder deze in de gewenste kleur en snij met een scherp mesje de benodigde lengte af. Als de vensterbank iets breder moet worden dan het raam, snij dan die langere stukjes af en snij er hoekjes uit voor de muur. Lijm de vensterbank vast met Contacta Professional van Revell.

Breng nu het kozijn aan met stripstyreen van 0,75 x 1 mm. Meet daarvoor de lengtes af. Lijmen gaat het beste, door iets Contacta op een stukje karton te spuiten en daar het kozijnstukje met een pincet licht in te dopen en daarna op zijn plaats te zetten. Voorkom lijmresten op het “glas”.

Al naar gelang de vorm worden daarna de ramen gemaakt met stripstyreen. Standaard mag je uitgaan van styreen van 0,5 x 0,5 mm.

Om alle kozijn- en raamspijlen precies op de goede plaats te krijgen kan het helpen als je er een voorbeeldtekening onder legt. Die is eenvoudig te maken in de snijdtekening die je voor de gevels maakt en blijven vanzelf over als je de ramen uit het karton hebt gesneden.

5. Deuren maken en aanbrengen.

De kozijnen rond deuren worden op dezelfde manier aangebracht als rond de ramen.

Als er boven de deur een raam aanwezig is, oude woningen of kantoren hebben dat vaak, breng dan eerst in dat deel van de gevelopening het “glas” aan. Waar straks de deur komt hecht het kozijn slechts aan het steentjespapier.

De deur zelf is eenvoudig te maken van 120 grams papier of houtfineer. Maar je kunt ook reliëfstyreen gebruiken dat Evergeen ook in haar programma heeft. Snij de deur iets groter dan de binnenmaat van het kozijn zodat je een plakrand hebt. Verf de deur en lijm hem aan de binnenkant van de gevel in de deuropening. Wil je dat de deur op een kier of open staat, snij de deur dan niet groter dan de deuropening en lijm als “scharnier” een strook papier aan de achterkant waar de deur mee aan het kozijn vast zit.

6. Gevels vastlijmen en vloeren aanbrengen

Als de gevels klaar zijn moeten ze in verstek aan elkaar worden gezet. In de hoeken moeten de gevels daarom aan de binnenzijde in een hoek van 45^o worden bijgesneden.

Je kunt daar een passe-partoutsnijder voor gebruiken, maar de gevels zijn daar eigenlijk te klein voor. Blijft over de stalen liniaal, waar je met het mesje onder een hoek van 45^o langs trekt. Het is even oefenen. Om de gevels haaks aan elkaar te kunnen lijmen (met houtlijm) en verband in het gebouw te krijgen, helpt het om gelijktijdig een vloer of mee vast te lijmen. Ik maak meestel een plafond, zodat de onderkant van het gebouw open blijft om later eventueel nog een inrichting aan te kunnen brengen. De maten van vloer of plafond moeten overeenkomen met de binnenmaten van de gevels.

7. Dak aanbrengen

Voor de stevigheid helpt het ook om het dak vast te lijmen, maar als je later een inrichting wilt aanbrengen is het handig om een afneembaar dak te maken.

Een plat dak maak je eenvoudig van hetzelfde karton als de gevels. Neem de maat van het gebouw, of zoveel ruimer als een gewenste oversteek of dakrand moet worden. Platte daken hebben een mastiek bedekking, die eenvoudig te maken is met stroken zwart 80 grams papier van 1,2 à 1,5 cm breed en ca 10 cm lang. Lijm de stroken dakpansgewijs over elkaar. De dakranden werk ik af met stripstyreen, zowel aan de zijkant (0,5 x 3,5 mm) als met een deklat (0,5 x 1,5 mm) bovenop.

Een zadeldak is afgedekt met pannen. Daarvoor zijn in de modelbouwwinkel vele modelplaten te koop. Voor een Nederlands gebouw zijn natuurlijk Hollandse pannen het mooist en ook die zijn tegenwoordig beschikbaar, zelfs met een strip nokpannen.

Deze platen snij ik op maat. Bij oude huizen houd ik rekening met een kleine oversteek, zowel voor de deklat als aan de onderkant voor de dakgoot. Deklijsten maak van stripstyreen. Halfronde en rechthoekige styreen dakgoten zijn in model te koop. De rechthoekige kun je eventueel ook maken van twee hoekprofielen.

Is er geen deklijst, maar is het dak aan het einde afgewerkt met een hoek- of gevelpan, dus een gewone pan met aan een zijde een deel dat ook recht naar beneden loopt, snij dan de plaat precies op de breedte van het gebouw en maak een imitatiehoekpan. Dat kan bijvoorbeeld door in de zijkant van de plaat bij elke pannenrij een voegnaad te krassen. De dikte van de plaat is voldoende voor een mooi resultaat. Om straks de dakgoten goed te kunnen bevestigen is het verstandig om de dakplaten aan die zijde iets in verstek te snijden. Als het dak geplaatst is moet die snijkant horizontaal zijn.

Als het dak afneembaar moet zijn, lijm dan (met houtlijm) 2 of meerdere kartonnen steunen in het dak in de vorm van de bovenkant van de gevel. Als er een raampje in de gevelnok zit, vergeet dan niet om in de steunen ook een uitsparing te maken, liefst iets groter, zodat de steunen niet door het raam te zien zijn.

8. Afwerking.

Hoe mooier de afwerking hoe mooier het resultaat. Aan een gebouw zitten vaak allerlei al of niet functionele elementen. Hoe meer je daarvan kunt realiseren hoe beter de kwaliteit.

Denk aan dakgoten, halfronde en rechthoekige zijn in styreen te koop. De rechthoekige kun je eventueel ook maken van twee hoekprofielen. Eerst van binnen vervuilen met wat zwarte verf en dan aan de onderkant van de dakplaten vastlijmen. Laat ze iets uitsteken.

Regenpijpen zijn ook in rond styreen te koop. Schoorstenen, een vierkant strookje karton of hout beplakken met steentjespapier, op de bovenkant een afdektegel met een of twee pijpjes, mogen niet ontbreken. Wat imitatielood aan de onderkant van grijs papier doet het geweldig.

Maar ook schilderwerk is hier en daar nodig. Uiteraard het dak en het liefst met meerdere verschillende kleurnuances en als het droog is daarna verweren met iets olieverf dat sterk is verdund met wasbenzine. Laat het mooi over het dak naar beneden vloeien.

De deklatten langs het dak zijn meestal wit. Het styreen is dat ook maar heeft toch een plastic uiterlijk wat minder mooi is. Witte matte verf doet wonderen.

Soms zijn voordeur-, kelder- of WC-raampjes beveiligd met traliewerk. Dat is iets om met etswerk op te lossen (zie Etswerk).

Het voorbeeld