Jongensdroom

Een jongensdroom

Toen ik in de jaren negentig jaarlijks de aankondiging van de open dag van de Twentse Modelspoorweg Club (TMC) in de krant zag, droomde ik altijd even weg naar de grote houten plaat die thuis ooit in de gang stond en die m’n vader zondags op de huiskamertafel legde, zodat ik mijn treintje kon laten rijden. Een Märklin stoomlocje, dat ik op m’n vierde (1949) van m’n vader had gekregen. Hij vond elektrische treinen kennelijk zelf ook fascinerend speelgoed. Elk jaar kwam er wat uitbreiding bij, dat in Enschede bij Van Ulzen werd gekocht. Toen de plaat een vaste plaats op de zolder kreeg kwam ook de scenery beter aan bod. Huisjes en boompjes hoefden niet telkens meer terug in de doos. Jaren heb ik me er bij vlagen mee vermaakt. In de jaren zestig snuffelde ik vaak door de ‘Trekkertjes’, kleine advertenties in de Twentse Courant. Via deze voorloper van Marktplaats kocht ik af en toe een partijtje. Daar zocht ik dan de dingen uit die ik kon gebruiken en verkocht de rest weer, liefst voor dezelfde prijs. Zo bouwde ik m’n baan verder uit.

Maar ik had drie zussen en toen ik in 1958 naar kostschool vertrok wilden die allen een eigen kamer. Ik heb hem geloof ik nog een jaar in stand kunnen houden, maar daarna was het gedaan met de spoorbaan. Alles ging weer in dozen en de plaat aan stukken in de openhaard.

Na mijn terugkeer thuis, vier jaar later, waren twee van mijn zussen gelukkig gaan studeren in respectievelijk De Bosch en Groningen. Nou ja, gelukkig (!), de zolder kwam temminste weer vrij. Eigenlijk had ik andere interesses, maar toch heb ik het spul weer opgezet en er tot begin jaren tachtig aan gebouwd. Ik was inmiddels getrouwd en de zolder moest onze slaapkamer worden. Alleen de Märklin catalogus uit 1945 en een paar foto’s is alles wat er van over bleef.

In het najaar van 1999 las ik het krantenbericht van de TMC weer en ben maar eens gaan kijken. In de fietsenkelder van de vroegere Juliana van Stolberg-school aan de Bodenkampsingel in Enschede, zag ik iets nieuws. Tot dan toe waren modelspoorbanen voor mij een plaat van enkele meters breed en lang, met daarop een fantasielandschap van wat bergen met een stadje en een station.

Bij de TMC zag ik een baanconcept van lange emplacementen naar voorbeeld van bestaande regionale stations, in dit geval Enschede, Hengelo en Oldenzaal. Nu wist ik wat ik wilde: “Het Zuiderspoor”. Op de plek, waar mijn voorouders en ik 75 jaar lang hun brandstoffenhandel hadden, heeft het voorbeeld gelegen aan de hand waarvan ik mijn modelbaan wilde bouwen. Daar waar ik nog steeds kantoor hield van m’n groot- en detailhandel in aardolieproducten (AVIA), maar wegens onteigening noodgedwongen moest vertrekken, lag de historie die ik weer tot leven wilde brengen.

Ik verzamel al zo’n veertig jaar historische foto’s van het Zuiderspoor en snuffel daarvoor vaak in boeken over Oud Enschede. Het onderwerp kreeg een enorme vaart door de opkomst van internet in de jaren negentig. Tachtig procent van alle opnamen heb ik pas in het internettijdperk bij elkaar gekregen. Internet biedt sowieso veel voordelen voor je hobby. Aangevuld met bouwtekeningen uit het gemeente archief was deze collectie een prachtige bron voor het maken van een plan.

Start

De afmetingen van de baan was wel een probleem. In de schaal HO (1:87) zou de “plaat” 15 meter lang en 1,60 meter breed moeten zijn. Dat was in mijn woning natuurlijk niet te realiseren.

Vooreerst was daar geen oplossing voor te vinden. Maar ook al had ik geen locatie, ik kon thuis wel met de gebouwen beginnen. Die moesten er zo natuurgetrouw mogelijk uit zien. De verkrijgbare bouwpakketten, hoe mooi soms ook, boden geen uitkomst. Ook los materiaal, als kunststof plaatjes met stenen, tegels, enz. waren niet echt op de juiste schaal en al helemaal niet in de juiste kleur. Ik moest zelf iets ontwikkelen. De eerste proeven dateren van eind 2000. Voor meer info zie hoofdstuk Gebouwen.

Locatie

Daar was ik zo’n vijf jaar mee bezig, toen ik van een medewerker van Pijp-Lines aan de Pijpenstraat 43 in Enschede te horen kreeg dat de modelbouwwinkel over een kelder van 9 bij 15 meter beschikte, die we, als we de rommel opruimden, voor de bouw van een modelbaan konden gebruiken. Een jongensdroom kon in vervulling gaan.

Ontwerp

Als schaal is gekozen voor H0 (half nul) en digitale besturing.

Veel hobbyisten kiezen voor hun modelbaan een bepaald tijdperk. Ook de handel kent die tijdperken. Ik doe dat niet. Het Zuiderspoor heeft tussen 1903 en 1975 bestaan en op mijn baan komen scènes uit die hele periode voor. Ik kies voor het meest interessante moment. Dat kan het voorbeeld op een oude foto met een belangrijke gebeurtenis zijn, een bouwtekening van een mooie uitbreiding of een brochure die bij een jubileum is uitgegeven.

De baan beeldt het Zuiderspoor uit, bestaande uit twee emplacementen. Enschede-Zuid, vanaf de textielfabriek Jannink aan de Haaksbergerstraat tot en met het gemeentelijk Gasfabriek aan de Lippinkhofsweg en Broekheurne vanaf de Haarstraat tot de grens. De baan is 13,50 meter lang, iets korter dan zou moeten, maar de kelder is niet groter.

Als tafelconstructie is gekozen voor het FREMO-modulesysteem. Dit betekend de baan uit losse aan elkaar gekoppelde bakken bestaat. Daardoor is hij mobiel voor gebruik elders, zoals Fremo-bijeenkomsten, waar leden hun banen dan aan elkaar kunnen koppelen, of voor tentoonstellingen.

Keerlussen

Beide emplacementen die in werkelijkheid in elkaars verlengde lagen, zijn vanwege de keldermaat naast elkaar opgesteld en via een U-bocht met kleine modules met elkaar verbonden. Aan de kopse kanten zijn keerlussen geplaatst en “rond” rijden is niet mogelijk. Maar dat was in werklelijkheid ook zo. Bovendien is nu de binnenkant van de baan daardoor makkelijker bereikbaar.

De keerlussen zijn ook de enige plekken waar voor de inrichting geen rekening hoefde te worden gehouden met de historische realiteit. Hier was daardoor ruimte voor een stukje oud Twente.

Opbouw modelbaan

De Märklinbaan uit de jaren zestig